Budaya Politik Elit: Ancaman Halus yang Melemahkan Parti

Dalam arena politik, kekuatan sesebuah parti bukan hanya diukur melalui populariti pemimpinnya atau kemenangan dalam pilihan raya, tetapi lebih mendalam lagi — ia bergantung kepada kestabilan dalaman, perpaduan ahli dan budaya politik yang diamalkan di dalam sesebuah parti politik. Namun, apabila budaya elit politik mula menguasai, ia akan merosakkan asas tersebut, menyebabkan parti terjebak dalam perebutan kuasa, perpecahan dalaman, dan hilangnya kepercayaan rakyat.

Sebuah parti politik yang matang harus berlandaskan prinsip keterbukaan, keadilan dan semangat kolektif dalam membuat keputusan. Namun, malangnya, terdapat satu ancaman halus yang kerap kali memusnahkan asas perpaduan ini tanpa disedari — iaitu budaya politik elit.

Budaya ini jika dibiarkan berakar, bukan sahaja mampu menjejaskan keharmonian parti, bahkan akan menghancurkan kepercayaan rakyat serta mengheret parti ke dalam konflik dalaman yang berpanjangan. Sejarah politik negara dan antarabangsa sudah menunjukkan bagaimana budaya elitisme ini menjadi punca kejatuhan banyak parti yang suatu ketika dahulu pernah berada di puncak kuasa.

Kenapa Budaya Politik Elit Wujud?

Budaya politik elit biasanya wujud apabila struktur organisasi sesebuah parti tidak lagi mengutamakan prinsip keadilan, ketelusan dan meritokrasi, sebaliknya lebih condong kepada hierarki kuasa yang rigid dan eksklusif. Fenomena ini sering bermula apabila pemimpin yang memegang jawatan tinggi mula menganggap parti sebagai ‘milikan peribadi’ atau platform menjaga kepentingan diri serta kelompok terdekat, berbanding memperjuangkan aspirasi rakyat.

Antara faktor yang menyuburkan budaya ini ialah:

• Kepimpinan autokratik — apabila keputusan penting hanya dibuat oleh kelompok kecil tanpa konsultasi menyeluruh, menyebabkan proses demokrasi dalaman terhenti.
• Penyelewengan kuasa — apabila individu dalam posisi berpengaruh menggunakan kedudukan untuk mengawal sumber, menentukan calon pilihan, dan memanipulasi peraturan demi keuntungan kelompok tertentu.
• Budaya ‘yes man’ — hanya pandangan yang menyokong keputusan elit diterima, manakala suara yang berbeza dianggap ancaman atau cuba dijatuhkan.
• Ketakutan dalam kalangan ahli bawahan — ramai ahli berasa bimbang bersuara kerana takut hilang peluang, dipinggirkan atau dikenakan tindakan disiplin.
• Kekurangan mekanisme semak dan imbang — apabila parti gagal mewujudkan sistem pemantauan dalaman yang telus, ruang penyalahgunaan kuasa menjadi semakin besar.

Situasi ini akan mewujudkan satu ekosistem politik dalaman yang tidak sihat, di mana amalan merit, kebolehan dan kesetiaan kepada rakyat diabaikan, manakala hubungan peribadi, kronisme dan pengaruh menjadi faktor utama dalam menentukan kedudukan seseorang dalam parti. Budaya elit inilah yang akhirnya merosakkan keutuhan sesebuah parti dan membuka ruang kepada perpecahan yang lebih parah.

Kesan Budaya Politik Elit Terhadap Perpaduan Parti

Budaya politik elit membawa kesan yang sangat serius terhadap perpaduan, kestabilan dan masa depan sesebuah parti politik. Apabila kelompok elit terlalu dominan dan mengawal segala keputusan penting dalam parti, proses perbincangan terbuka dan penyertaan demokrasi dalaman akan terhenti. Lama-kelamaan, parti akan berubah menjadi sebuah organisasi bersifat ‘eksklusif’ yang hanya memelihara kepentingan golongan tertentu, manakala suara akar umbi dan ahli bawahan semakin dipinggirkan.

Antara kesan utama yang akan timbul ialah:

• Erosi kepercayaan akar umbi
  Ahli-ahli bawahan yang selama ini menjadi nadi kekuatan parti akan mula hilang kepercayaan dan kesetiaan apabila suara mereka tidak lagi dihormati dalam proses membuat keputusan. Apabila ahli merasakan mereka hanya diperlukan ketika pilihan raya, tetapi diabaikan selepas kemenangan, kekecewaan akan semakin menebal.
• Perpecahan dalaman yang kronik
  Budaya politik elit membuka ruang kepada wujudnya ‘kem-kem politik’ dalam parti, di mana kumpulan-kumpulan kecil dibentuk berdasarkan kesetiaan kepada individu atau puak tertentu, bukan lagi kepada dasar perjuangan parti. Perbezaan pendapat tidak lagi diraikan sebagai amalan sihat, sebaliknya dianggap sebagai bentuk pengkhianatan.
• Peningkatan konflik dalaman
  Apabila kuasa berkisar hanya di tangan kelompok elit, konflik dalaman akan menjadi semakin sukar dibendung kerana ahli yang terpinggir akan memilih untuk melawan secara terbuka — sama ada melalui bantahan dalam parti atau keluar dan menubuhkan parti serpihan.
• Imej parti tercalar di mata rakyat
  Budaya politik elit yang mewujudkan suasana berpuak-puak dan perbalahan dalaman akan cepat tersebar kepada pengetahuan umum, terutamanya dalam era media sosial yang pantas. Rakyat akan melihat parti tersebut sebagai tidak stabil, penuh dengan konflik dan tidak layak dipercayai untuk mentadbir negara.
• Kelumpuhan jentera parti
  Apabila semangat setiakawan dalam kalangan ahli terhakis, jentera parti di peringkat akar umbi akan mula lumpuh. Aktiviti akar umbi seperti kempen, program kebajikan, dan gerak kerja pilihan raya akan menjadi lesu kerana hilangnya motivasi dan kepercayaan terhadap kepimpinan.

Secara keseluruhannya, budaya politik elit adalah racun senyap yang memecah-belahkan kekuatan sesebuah parti dari dalam. Perpaduan yang dulunya menjadi tunjang kekuatan akan terlerai perlahan-lahan, hingga parti hilang arah dan akhirnya ditolak oleh rakyat di peti undi.

Cara Menghindari Budaya Politik Elit

Menghapuskan budaya politik elit memerlukan kesungguhan, iltizam politik dan kesedaran dalam kalangan seluruh ahli parti — dari pucuk pimpinan hinggalah ke peringkat akar umbi. Usaha ini tidak boleh bersifat kosmetik semata-mata, tetapi perlu bermula dengan pembaharuan sikap, struktur organisasi, dan sistem pengurusan dalaman parti.

Antara langkah-langkah penting yang boleh diambil bagi menghindari budaya politik elit ialah:

• Mengamalkan Kepimpinan Inklusif
  Setiap keputusan penting dalam parti perlu diputuskan secara kolektif, melalui perbincangan yang terbuka dan telus bersama semua lapisan kepimpinan serta wakil akar umbi. Proses ini bukan sahaja memperkukuh perpaduan dalaman, tetapi juga mewujudkan rasa tanggungjawab bersama terhadap setiap keputusan.
• Membudayakan Sikap Keterbukaan dan Toleransi
  Parti politik perlu menyediakan ruang yang selamat dan adil untuk ahli menyuarakan pandangan, termasuklah kritikan yang membina. Perbezaan pendapat adalah asas kepada proses semak dan imbang dalam parti, bukan ancaman yang perlu dipadamkan.
• Menguatkuasakan Sistem Meritokrasi
  Pelantikan jawatan atau tanggungjawab dalam parti harus berdasarkan kelayakan, kebolehan dan komitmen, bukan atas dasar hubungan peribadi, kronisme atau kepentingan politik. Ini dapat memastikan parti dipimpin oleh individu yang benar-benar layak, berkredibiliti dan bersedia berkhidmat untuk rakyat.
• Memperkasakan Akar Umbi
  Parti politik yang kuat adalah parti yang mendengar denyut nadi rakyat melalui wakil akar umbi. Setiap cabang dan cawangan perlu diberi kuasa untuk menyalurkan cadangan, aduan dan maklum balas secara langsung kepada pimpinan pusat tanpa halangan birokrasi atau diskriminasi.
• Mewujudkan Mekanisme Audit Dalaman yang Telus
  Penubuhan jawatankuasa pemantauan bebas dalam parti penting bagi memastikan setiap keputusan, perbelanjaan dan pengurusan organisasi dilaksanakan secara berintegriti. Langkah ini dapat mengurangkan penyalahgunaan kuasa dan mengekang monopoli golongan elit.
• Mendidik Kepimpinan Tentang Etika Politik
  Parti harus menerapkan nilai integriti, akauntabiliti dan adab berpolitik dalam kalangan pemimpin melalui latihan, seminar dan program pembangunan kepimpinan secara berkala. Ini akan membantu melahirkan pemimpin yang berprinsip, matang dan berjiwa rakyat.

Melalui pendekatan ini, parti bukan sahaja dapat mengekang budaya elitisme, bahkan mampu mewujudkan barisan kepimpinan yang berwibawa dan disegani oleh rakyat. Keutuhan sesebuah parti tidak dibina atas nama individu atau kem elit, sebaliknya bergantung pada kejujuran dan kebersamaan semua ahli dalam menegakkan prinsip perjuangan.

Kata-Kata Nasihat Buat Pemimpin dan Ahli Parti

Dalam dunia politik yang semakin kompleks, pemimpin dan ahli parti perlu sentiasa bermuhasabah tentang peranan masing-masing dalam menjaga maruah dan kestabilan organisasi. Parti politik bukan sekadar platform meraih kuasa, tetapi lebih besar dari itu — ia adalah amanah rakyat untuk memperjuangkan keadilan, kestabilan negara dan kebajikan masyarakat.

Kepada pemimpin, ingatlah bahawa jawatan hanyalah satu tanggungjawab sementara yang diamanahkan oleh ahli dan rakyat. Sikap mementingkan diri, menyalahgunakan kuasa dan hanya mendengar suara kelompok elit akan menghancurkan kepercayaan yang telah dibina selama ini. Kepimpinan yang baik ialah kepimpinan yang merendah diri, adil dalam membuat keputusan, serta sentiasa meletakkan kepentingan rakyat melebihi kehendak peribadi atau kelompok tertentu.

Kepada ahli parti pula, sentiasalah berpegang kepada prinsip integriti dan kesetiaan kepada perjuangan parti, bukan kepada individu semata-mata. Suara ahli bawahan amat penting dalam memastikan parti terus berada di landasan yang betul. Jangan takut bersuara untuk kebaikan, kerana parti yang sihat adalah parti yang meraikan pandangan berbeza dengan semangat musyawarah dan profesionalisme.

Sebagai sebuah keluarga politik, ahli dan pemimpin harus sedar bahawa kekuatan parti terletak pada kesatuan, keikhlasan dan rasa tanggungjawab bersama. Elakkan perpecahan yang berpunca daripada permainan kuasa golongan elit, kerana perpecahan itulah yang akan melemahkan parti dan membuka ruang kepada kegagalan di mata rakyat.

“Pemimpin yang bijak bukan hanya pandai memimpin dalam kemenangan, tetapi tahu mendengar suara ahli sewaktu parti diuji.”

Parti yang kuat lahir dari sikap saling menghormati, budaya integriti yang kukuh dan kesediaan semua pihak untuk menegur serta menerima teguran demi masa depan yang lebih baik. – Biswardi Hasbi